Ideal i profesija – Uspomene revolucionara

U autobiografskom delu Ideal i profesija – Uspomene revolucionara, nastalom pre sedamdeset godina, Milovan Đilas piše o svojoj buntovnoj i burnoj mladosti. Jedan je od predvodnika studentskih i radničkih demonstracija u Beogradu, Specijalna policija ga hapsi i surovo muči, godine provodi kao robijaš u Sremskoj Mitrovici i Lepoglavi ili kao ilegalac za kojim tragaju agenti. Istovremeno, on objavljuje pesme i priče u vodećim novinama i časopisima, prevodi književna dela, piše političke članke i rasprave. Iznad svega, posvećen je revolucionarnom radu i organizovanju i njegov uspon na vodeće položaje u komunističkom pokretu je munjevit.

Đilas piše s mnogo ljubavi o svojoj devojci i o svojim prijateljima i saborcima od kojih će mnogi poginuti u prvim godinama rata. Opisuje vodeće ličnosti iz političkog i kulturnog života Jugoslavije, ali i ljude iz naroda koje sreće. Portreti su uverljivi, sa pronicljivim zapažanjima i dobro uočenim detaljima.

Istaknuta, upadljiva pozadina knjige su tridesete godine prošlog veka koje spadaju u najdramatičnije u evropskoj i svetskoj istoriji i u kojima se priprema i započinje Drugi svetski rat. Đilas je istoričar Komunističke partije i prikazuje kako ona, i pored progona kojima je izložena i unutrašnjih sukoba koji je razdiru, ipak stalno raste i jača. Kada u aprilu 1941. Nemačka, Italija i njihovi saveznici okupiraju i rasparčaju Jugoslaviju, upravo će leve revolucionarne snage biti najspremnije za borbu.

Đilas je pouzdan svedok, dobar politički analitičar, vešt pripovedač. Ideal i profesija je istovremeno odlična istorijska hronika i zabavan avanturistički roman a brojni bolni i tragični događaji pomešani su sa komičnim scenama. Đilasovo pisanje uliva hrabrost i daje nadu.